Covid-19 salgını sadece enfekte olanları değil, bütün insanları psikolojik olarak etkiliyor. Artan anksiyete ve strese karşı 14 Mart’ta yayınlanan CDC metnini Bilim ve Sağlık Komitesi olarak Türkçe’ye çevirdik.
Stres ve başa çıkma
Koronavirüs 2019 (COVOD-19) hastalığı salgını insanlar ve topluluklar için strese neden olabilir. Bir hastalığın neden olduğu korku, anksiyete, erişkinlerde ve çocuklarda bunaltıcı olabilir. Stresle başa çıkmak sizi, sevdiklerinizi ve toplumu hastalığa karşı daha kuvvetli yapacaktır.
Stresli durumlara herkes farklı yanıt verir. Salgınla ilgili davranışlarınız, özgeçmişinize, sizi diğer insanlardan farklı kılan durumlara ve içinde yaşadığınız topluma göre değişir. Stres ve krize daha fazla yanıt verenler şu kişilerden oluşur:
- COVID-19 hastalığı için daha fazla risk taşıyan yaşlı ve kronik hastalıkları olan kişiler
- Çocuklar ve ergenler
- COVİD-19 hastalarına yardımcı olan doktorlar, sağlık personeli ve ilk müdahale edenler
- Madde kullananlar
Daha önceden ruh sağlığı problemi olanlar hastalıkları ile ilgili tedavilerine devam etmelidirler.
Kendinize, arkadaşlarınıza ve ailenize karşı dikkatli olmak stresle başa çıkmanıza faydalı olabilir.
Kendiniz için yapabilecekleriniz:
- Hastalıkla ilgili okuduklarınıza, izlediklerinize, sosyal medya dahil olmak üzere, ara verin. Pandemi ile ilgili üst üste haberlere maruz kalmak can sıkıcı olabilir.
- Bedeninize iyi bakın. Derin nefes alın; meditasyon yapın. Sağlıklı beslenin; düzenli öğünler tüketin; düzenli egzersiz yapın; yeteri kadar uyuyun; alkol ve maddeden uzak durun.
- Hoşunuza giden aktivitelerde bulunun.
- Diğer insanlarla iletişim kurun. Güvendiğiniz insanlarla düşüncelerinizi ve duygularınızı paylaşın.
İçinde bulunduğunuz stres düzeyi günlük aktivitelerinizi etkiliyorsa doktorunuza başvurun.
Stres düzeyinizi azaltın
COVİD-19 hastalığı ile ilgili gerçekleri paylaşarak, sizlere ve sevdiklerinize bulaşma riskini anlamaya çalışarak bu salgını daha az stresli atlatabilirsiniz.
COVİD-19 hastalığı ile ilgili gerekli bilgiyi paylaşmak insanları daha az stresli olmaya sevk eder.
Ruh sağlığınızı korumanın yollarını öğrenmeye çalışın.
Ebeveynler için yapılması gerekenler
Çocuklar ve ergenler anne, babalarının davranışlarını taklit ederler.
Ebeveynler ve bakım verenler COVID-19 ile ilgili olarak sakin olurlarsa, çocukları için en büyük desteği vermiş olurlar. Anne ve babalar bu salgınla ilişkili olarak ne denli hazır olurlarsa o denli çevrelerindeki insanları ve özel olarak da çocuklarını ikna edebilirler.
Çocuklar ve ergenler strese farklı tepkiler verebilirler. Bazı ortak belirtiler şunlardır:
- Ufak çocuklarda fazla tedirginlik ve ağlamalar
- Gerileme davranışları (altını ıslatma gibi..)
- Fazla endişe ve keder
- Sağlıksız uyuma ve yeme davranışları
- Ergenlerde tedirginlik ve öfke krizleri
- Okul başarısında azalma, okula gitmeme
- Algı ve konsantrasyon bozuklukları
- Daha önce sevdikleri faaliyetlerden kaçınma
- Açıklanamayan baş ve vücut ağrıları
- Alkol, sigara ve madde kullanımı
Çocuklarınızı desteklemek için yapabilecekleriniz:
- Çocuklarınız ve ergen yaştakiler ile COVİD-19 hastalığı salgını ile ilgili konuşmak için vakit ayırın. Onların sorularını anlayabilecekleri bir şekilde yanıtlayın.
- Hastalığa karşı güvende olduğunuzu anlatın. Moral bozukluğu hissetmelerinin doğal olduğunu söyleyin. Kendi stresinizle nasıl başa çıktığınızı göstererek onların da bunu sizden öğrenmelerini sağlayın.
- Ailenizin hastalıkla ilgili yeni haberler almasını kısıtlayın. Sosyal medya ile ilgili olarak da aynı önlemleri uygulayın. Çocuklar genellikle işittikleri haberleri yanlış anlayarak korkabilirler.
- Günlük rutininizi bozmayın. Okullar kapalıysa evde çeşitli aktiviteler bularak uygulayın.
- Çocuklarınız için rol model olun. Yaptığınız işlerde sık sık ara verin; uykunuzu yeterli alın; egzersiz yapın; iyi beslenin.
COVID-19 Hastalığı’na müdahale ekibinin uygulayabilecekleri adımlar
COVİD-19 hastalığına müdahale ekibinde yer almak size duygusal olarak zarar verir. İkincil bir travmatik stres tepkilerini azaltmak için yapabileceğiniz şeyler var:
- Herhangi bir travmatik olaydan sonra ailelere yardım eden herkesin ikincil travmatik stres tepkileri gösterebileceğini kabul edin.
- Fiziksel (yorgunluk, hastalık) ve ruhsal (korku, suçluluk) belirtileri öğrenin.
- Pandemiye müdahalenin etkilerini atlatabilmek için kendinize ve ailenize zaman ayırın.
- Kendinize bakım etkinlikleri uygulayın. Bunlar ailenizle vakit geçirmek, egzersiz yapmak veya kitap okumak olabilir.
- COVID-19 hastalığı ile ilgili yayınları izlemeye ara verin.
- COVID-19 hastalığı salgından önceki yeteneklerinizi etkiliyorsa; ailenize ve hastalarınıza yeterli ilgiyi gösteremiyorsanız ve bunalıyorsanız çevrenizden yardım isteyin.
Karantinadan çıkan kişilerin yaşayabilecekleri durumlar
Toplumdan izole edilme, hasta olmasanız bile sizi strese sokar. Karantinadan çıkan kişiler değişik duygulanımda olabilirler. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Karantinadan sonra hissedilen rahatlama da dahil karışık duygular
- Kendi sağlığınız ve sevdiklerinizin sağlığı ile ilgili kaygı ve korku
- COVİD-19 hastalığının belirti ve bulguları açısından sürekli olarak kendinizi yoklamak ve başkaları tarafından izlenmekten kaynaklanan stres
- Karantina esnasında normal işleri veya ebeveyinlik görevlerini yerine getirememekten kaynaklanan suçluluk duyguları
- Bunlar dışındaki diğer duygusal değişiklikler
Çocuklar da kendileri ya da tanıdıkları biri karantinadan çıktığında üzüntü ve diğer yoğun duyguları yaşayabilirler. Çocuğunuzun bunlarla baş edebilmesine yardımcı olabilirsiniz.
Kaynak: “Centers For Disease Control And Prevention” Dergisi’nden çevirilmiştir. (14.03.22) https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/managing-stress-anxiety.html
Çeviri: Bilim ve Sağlık Komitesi, Psikiyatri Uzmanı Dr. Canan Ketenoğlu
