Koronavirüs gibi salgınlar nasıl katlanarak yayılıyor ve bu nasıl durdurulabilir? – Harry Stevens

İlk Covid-19 vakasından sonra, koronavirüsün yeni yapısının neden olduğu hastalık, Amerika Birleşik Devletleri’nde ilan edildi ve daha fazla enfeksiyonun yavaş yavaş çıktığı bildirildi. İki ayın ardından, bu yeni koranavirüs yapısının yavaş yayılımı şimdiki gibi bir akıma dönüştü.

Bu katlanarak artış gösteren grafiğin oluşturduğu tablo nedeniyle uzmanlar endişeli. Vakaların sayısı her üç günde bir, iki katına çıkmaya devam ederse, Mayıs ayına kadar ABD’de yaklaşık yüz milyon vaka olacak. 

Bu veriler matematiksel bir kanıt, kehanet değil. Halk sağlığı uzmanları, insanların kamusal alanlardan kaçınarak ve genel olarak hareketlerini sınırlayarak “sosyal mesafelenmeyi” uygularsa, yayılmanın yavaşlayabileceğini söylüyor. 

Yine de, virüsün yaygınlaşmasını yavaşlatmak için herhangi bir önlem almadan, Covid-19 aylarca katlanarak yayılmaya devam edecek. Nedenini anlamak için, hayali bir hastalığın popülasyon yoluyla yayılmasını simülasyon ile göstermek öğretici olacaktır.

Bu simülasyona hayali hastalık simülasyonu diyelim. Bu hayali hastalık Covid-19’dan daha kolay yayılan bir hastalık olsun, kuralımız şu: Sağlıklı bir kişi hasta bir kişiyle temas ettiğinde, sağlıklı kişi de hastalanır.

O SAĞLIKLI KİŞİ

O HASTA KİŞİ

Sadece beş kişilik bir nüfusun oluşturduğu simülasyonda, herkesin hastalığa yakalanması uzun sürmedi.

Gerçek hayatta, elbette, insanlar sonunda iyileşir. İyileşen bir kişi ne sağlıklı bir kişiye hastalığı bulaştırabilir ne de hasta bir kişiyle temas ettikten sonra tekrar hastalanır.

O HASTALANDIKTAN SONRA İYİLEŞEN KİŞİ

Bakalım 200 kişilik bir kasabada bu hastalık yayıldığında ne olacak? Kasabadaki herkesi rastgele bir pozisyonda başlatacağız, rastgele bir açıyla hareket edecekler ve bir kişiyi hasta edeceğiz .

Hasta insan sayısını temsil eden kırmızı eğrinin eğiminin, hastalık yayıldıkça hızla yükseldiğini ve daha sonra insanlar iyileştikçe alçaldığını fark edeceksiniz.

Simülasyon kasabamız Alaska’nın Whittier kenti boyutlarında küçük bir kasaba. Bu yüzden hastalık tüm nüfusa hızla yayılmayı başardı. Amerika Birleşik Devletleri gibi 330 milyon insanın bulunduğu bir ülkede, eğri yavaşlamaya başlamadan önce uzun bir süre yükselebilir.

Gerçek Covid-19 söz konusu olduğunda, ABD nüfusunun büyük bir bölümü hastalık kapmadan önce virüsün yayılımını yavaşlatmayı tercih ederdik. Simülasyonda da virüsün yayılımını yavaşlatmak için, Çin hükümetinin Hubei Eyaleti’nde uyguladığı gibi, “Covid-19 olmayan” bölgeler yani karantina bölgeleri yaratmayı deneyelim.

Haydaa! Hasta nüfusu, sağlıklılardan tamamen uzak tutmak imkansız oldu, tıpkı sağlık uzmanlarının öngördüğü gibi.

Baltimore şehrinin eski sağlık komisyon üyesi Leana Wen, Ocak ayında Washington Post’a yaptığı açıklamada zorla karantinaya almanın pratik olmadığını söylemişti. Wen, “Birçok insan şehirde çalışıp komşu ilçelerde yaşıyorlar ya da tam tersi” demişti, “İnsanlar ailelerinden ayrılır mı? Her yol engellenebilir mi? Evlerde karantinada olan insanlara ihtiyaçları nasıl tedarik edilir?”

Georgetown Üniversitesi’nde küresel sağlık hukuku profesörü olan Lawrence O. Gostin’in dediği gibi: “Gerçek şu ki, bu tür zorla kapatmalar çok nadir olur ve asla etkili değildir.”

Neyse ki, bir salgını yavaşlatmanın başka yolları da var. Her şeyden önce, sağlık yetkilileri insanları halka açık toplantılardan kaçınmaya, evde kalmaya özen göstermeye ve diğer insanlardan uzak durmaya teşvik ediyor. İnsanlar daha az hareketli ve birbirleriyle daha az etkileşim içerisinde olursa virüsün yayılmak için daha az fırsatı olacaktır.

Bazı insanlar dışarı çıkmaya devam edecektir ya da etmek zorunda kalacaktır. Zorunlu olarak işe gitme veya başka yükümlülükler sebebiyle dışarı çıkacakları gibi, uyarılara kulak asmadıkları için de dışarı çıkmayanlar olacaktır. Böylece, yalnızca dışarı çıkan ya da çıkmak zorunda kalan insanların hasta olma riski artmayacak aynı zamanda hastalığın yayılmasına da sebep olunacak.

Şimdi de halkın ¼‘ünün hareket etmeye, dışarı çıkmaya devam ettiği ama ¾‘ünün “sosyal mesafelenme” dediğimiz stratejiyi uyguladığı bir simülasyonu inceleyelim.

Daha fazla “sosyal mesafe” kurmak daha fazla insanı sağlıklı tutar ve insanlar bu mesafeyi koruyarak halka açık yerlerden uzaklaşabilir.

“Kamusal alanlarda olma arzusunu kamusal alanları kapatarak kontrol ediyoruz. İtalya tüm restoranlarını kapatıyor. Çin her şeyi kapatıyor ve şimdi biz de bazı kamusal alanları kapatıyoruz,” diyen Thomas Jefferson Üniversitesi Halk Sağlığı Koleji’nde nüfus sağlığı araştırmacısı ve Yardımcı Doçent Drew Harris: “Toplanma fırsatlarını azaltmak, insanların sosyal mesafesini korumakta yardımcı oluyor.”

Daha fazla sosyal mesafe kurulduğu durumu simülasyon ile göstermek için nüfusun dörtte birinin hareket etmesine izin vermek yerine, her sekiz kişiden sadece birinin hareket etmesine izin verdiğimizde ne olacağını göreceğiz:

Az önce izlediğiniz dört simülasyon –hastalığın serbest bir şekilde yayılımı, karantina girişimi, ılımlı sosyal mesafelenme ve yüksek sosyal mesafelenme- rastgele idi. Bu, her birinin sonuçlarının bu makaleyi okumanıza özgü olduğu anlamına gelir. Orijinal sitede simülasyonları yeniden çalıştırırsanız veya daha sonra sayfayı tekrar ziyaret ederseniz, sonuçlarınız değişecektir.

Farklı sonuçlar olsa bile, ılımlı sosyal mesafelenme genellikle karantina girişiminden daha iyi sonuçlar sağlayacaktır, ve yüksek sosyal mesafelenme genellikle en iyi şekilde sonuç verir. Aşağıda sonuçların bir karşılaştırması var.

Sırasıyla: Serbest dolaşım, karantina bölgesi, ılımlı sosyal mesafelenme, yüksek sosyal mesafelenme

Burada gösterilen hastalık Covid-19 değildir ve bu simülasyonlar gerçek hayatın karmaşıklığını büyük ölçüde basitleştirir. Yine de hastalığın ekranınızdaki zıplayan topların ağlarına yayıldığı gibi, Covid-19 da insan ağlarımız aracılığıyla -ülkelerimiz, kentlerimiz, işyerlerimiz, ailelerimiz- aracılığıyla yayılıyor. Ve ekranda zıplayan bir top gibi, tek bir kişinin davranışı uzak insanlara dokunan dalgalanma etkilerine neden olabiliyor.

Bununla birlikte, aslında bu simülasyonlar tam olarak gerçekliğe uygun değil. Simülasyonda gösterdiğimiz hastalığın aksine, Covid-19 öldürebilir. Ölüm oranı tam olarak bilinmemekle birlikte, özellikle yaşlıların Covid-19’dan ölme riski daha yüksektir.

Harris bu yazıdaki simülasyonları gördükten sonra, “Bunun daha gerçekçi olmasını istiyorsanız, bazı noktalar kaybolmalı.” diye ekledi.

Bu yazı, Harry Stevens tarafından 14 Mart 2020’de Washington Post‘ta yayınlandı.
Gençlik Komiteleri tarafından #DünyayıÇeviriyoruz bölümü için çevrildi.